András Róna-Tas
András Róna-Tas | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 30 Aralık 1931 Budapeşte, Macaristan |
| Milliyet | Macar |
| Meslek | dilbilimci, oryantalist |
| Resmî site | Szeged Üniversitesi'ndeki websitesi |
András Róna-Tas (d. 30 Aralık 1931, Budapeşte), Széchenyi ödüllü Macar dilbilimci, oryantalist, öğretim üyesi, Macar Bilimler Akademisi (Magyar Tudományos Akadémia, MTA) üyesi. Eski Macar Tarihi, Tibetistik, Türkoloji ve Mongolistik bilimlerinin ünlü araştırmacısı. Macarların Türk dili ve kültürü ile ilişkisinin araştırılmasına büyük katkısı oldu. 1990-1992 yılları arası József Attila Üniversitesi Rektörü.
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Üniversite eğitimine 1950 yılında Eötvös Loránd Üniversitesi (ELTE) Halkbilim – Oryantalizm Bölümünde başladı ve 1955 yılında sosyal bilimler diplomasını aldı. Öğretmenleri Lajos Ligeti, Gyula Németh, Gyula Ortutay ve István Tálasi'ydi. Tibetistik ile ilgili teziyle 1958'de üniversite doktoru unvanını aldı. Yan dalı ise Mongolistik ve Genel Halkbilim'di.
Diplomasını aldıktan sonra Akadémia Yayınevi 'nde çalışmaya başladı ve Enciklopédia'nın yayıma hazırlanmasına yardım etti. 1956'dan sonra ELTE İç Asya Enstitüsünde MTA araştırmacısı olarak görev aldı. 1957-1958 yılları arasında Moğolistan'a yapılan araştırma gezisine katıldı. 1960'ta Ulusal Széchényi Kütüphanesi Merkez Katalogunda görev aldı ve 1961'de başkanlığına getirildi. 1965 yılında İdil bölgesinde araştırma yaptı ve Çuvaşlar ile Tatarlar arasında dilbilim ve halkbilimle ilgili veriler derledi. 1968'de József Attila Üniversitesinde (JATE, günümüzde Szeged Üniversitesi) araştırma görevlisi oldu. 1973'te yeniden İdil bölgesini ziyaret etti. 1973'te fahri doçent, 1974'te ise doçent oldu ve ülkede ilk Altayistik eğitimini başlattı. 1984 yılında temelini attığı Altayistik eğitimi bağımsız bir bölüme dönüştü ve bölümün başkanı oldu 1990 yılında MTA ve JATE Eski Macar Tarihi Araştırma Grubunun başkanlığına getirildi. Aynı yıl üniversitenin rektörlüğüne de seçildi. Üniversiteyi 1992'ye kadar yönetti. 1992-1993 yıllarında Macar Yüksek Öğretim Birliğinin başkanıydı. 1999-2002 yılları arasında Széchenyi bursuyla araştırmalar yaptı. 2002'de emekli oldu, ama üniversitede ders vermeye ve araştırmalarına da devam etmektedir.
1964'te Tibet ve Moğol dilbilimiyle ilgili doktorasını, 1971'de Altay dilleri akrabalığı ilişkileri konulu Akademi doktorasını savundu. Oryantalist Komitesi ve Macar Bilimler Akademisi Szeged Komisyonu üyesi oldu. 1990'da Macar Bilimler Akademisi muhabir üyeliğine, 1995'te ise asli üyeliğine seçildi. Çuvaş Ulusal Akademisi, Türkiye Atatürk Kurumu, İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi yurt dışı ve Helsinki Fin-Ugor Topluluğu onur üyesi. Szent İstvan Akademisi de üyeleri arasına seçti.
1971–1972 ve 1985–1986 yılları arasında Bonn Üniversitesinde, 1982–1983 yılları arasında Viyana Üniversitesinde konuk profesör olarak dersler verdi. 1982-1989 yılları arasında Tibet Araştırmaları Uluslararası Topluluğu'nun başkanlığını da yaptı. 1994'te ise Ural-Altay Topluluğu asbaşkanlığına, 2006'da başkanlığına seçildi. 1996-2004 yılları arasında Acta Orientalia adlı bilimsel derginin yayın kurulu başkanıydı.
Bilimsel Çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Araştırma alanı Tibetçe, Moğolca, Çuvaşça ve Eski Macar Tarihi ile Eski Macarcanın Türk dilleriyle ilişkisi.
Yurt tutuş öncesi Macar-Türk ilişkilerinin araştırılması ve Macar etnogeni ile devlet kurması konusunda önemli bilimsel sonuçlara ulaşır. Oryantalizmde yaptığı lehçe araştırmaları da dikkate değerdir. Tibetoloji alanında Tibet dili tarihinin temelini, Tibet lehçelerinin sistemini ve Çağdaş Tibetçenin sesbirimlerinin değişimini araştırır. Mongolistik alanında Dariganga lehçesi ve göçebe halkların halkbilimiyle uğraşır. Türkoloji araştırmalarında Çuvaş dili tarihi ve kaynakları ile Çuvaşçanın Türk dilleri arasındaki yerini inceler. Bunun yanı sıra Ana Türkçe dönemiyle ilgili rekonstrüksiyonlar da yapar.
Üç yüz elliden fazla bilimsel yapıtın yazarı ya da yazarları arasındadır. Bunlardan yüzden fazlası ise yabancı dillerde yayımlanmıştır.
Ailesi
[değiştir | kaynağı değiştir]1958 yılında evlendi. Eşi Nörolog Doç Dr. Éva Veres. İki çocuğu var. Oğlu Sosyolog Ákos Róna-Tas (University of California, San Diego), kızı Hematolog Dr. Ágnes Róna-Tas.
Ödülleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kőrösi Csoma Sándor ödülü (1985)
- Szent-Györgyi Albert ödülü (1992)
- Alexander von Humboldt ödülü (1996)
- Indiana Üniversitesi Altın Madalya (2001)
- Klebelsberg Kunó ödülü (2001)
- Macaristan Cumhuriyeti Liyakat Nişanı Şövalye Haçı (2003)
- Türkiye Cumhuriyeti Liyakat Nişanı (2008)
- Széchenyi ödülü (2012)
Başlıca yapıtları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Nomádok nyomában (1961)
- The Dariganga Dialect (1961)
- Tibeto-Mongolica (1966)
- Thar-pa chen-po (1967)
- Epigraphica Bulgarica (1973)
- A nyelvrokonság (1978)
- Bevezetés a csuvas nyelv ismeretébe (1978)
- Studies in Chuvash Etimology (1982)
- Language and History (1986)
- A csuvas nyelv vázlatos nyelvtana (1987)
- An Introduction to Turkology (1991)
- A magyarság korai története (1995)
- A honfoglaló magyar nép (1996)
- Hungarians and Europe in the Early Middle Ages (1999)
- Spätformen des Zentralasiatischen Buddhismus (2005)
- Kis magyar őstörténet (2007)
- West Old Turkic - Turkic Loanwords in Hungarian (2011) (with Árpád Berta and László Károly)
